Mantelzorg

Meer aandacht voor mantelzorger in Smallingerland                Bianca Bijlsma

 Inwoners moeten de ruimte voelen om zorg te vragen wanneer dat nodig is [1]. Voel je die ruimte ook? En weten jij en jouw ondersteuners altijd waar je de zorg die jullie nodig hebben kunt regelen? 

Tot 2040 zullen er steeds meer 75-plussers om ons heen wonen die zorg nodig hebben, terwijl er minder mantelzorgers zullen zijn [2]. Nu al zijn er handen te kort in de zorg.  We zullen elkaar daarom vaker moeten helpen, zo horen we om ons heen. Ook in onze gemeente kunnen de zorgvoorzieningen gaan knellen door de groeiende groep zorgbehoeftige ouderen [3].  De meest mantelzorgers zijn volgens het Planbureau Fryslân tussen de 50 en 64 jaar [4]. In de beleidsstukken is veel aandacht voor ouderen. Maar er zijn ook veel kinderen en jongeren die extra ondersteuning nodig hebben, of die anderen helpen. Die groepen moeten we niet vergeten.

We kunnen anderen op veel manieren helpen. We kunnen iets meenemen van de winkel of apotheek voor iemand die met griep in bed ligt. Of meegaan naar een gesprek over de ondersteuning die iemand nodig heeft. Er zijn ook inwoners die intensief dag- en nacht helpen bij de verzorging voor iemand die ernstig ziek is. Of die zorgen voor iemand die door verschillende beperkingen helemaal afhankelijk is van anderen. In alle zorg situaties bieden mensen professioneel of vrijwillig meer of minder hulp. Wanneer wij vrijwillig meer dan gewoon voor mensen in onze omgeving zorgen, dan zijn wij mantelzorger, aldus de Rijksoverheid.  Eén op de drie mensen van 16 jaar en ouder is een mantelzorger [5]. Die mantelzorg komt voor een deel bij jongeren terecht [6]. Ongeveer 25% van de 16 tot 24-jarigen zorgt voor een ziek familielid, zieke vriend of buur [7]. Deze bijdrage gaat over hoe onze gemeente die mantelzorger beter wil gaan ondersteunen. 

Omzien naar elkaar

Omzien naar elkaar, elkaar helpen of extra aandacht geven, is eigenlijk zo normaal dat ik me wel eens afvraag waarom beleidsmakers zo benadrukken dat dit nodig is. In onze provincie helpt meer dan de helft van de volwassen inwoners elkaar [8]. Wanneer je met iemand samen woont is het gewoon dat je de gebruikelijke taken onderling verdeelt. En zonder dat we daar erg over nadenken zijn we er immers allemaal wel eens extra voor elkaar. Vanzelfsprekend help je je zoon die pas zijn been brak met de dagelijkse dingen, zoals aan- en uitkleden, wassen, spullen pakken, naar het toilet gaan, en vervoer. Ook maak je vast vaker een belangstellend praatje met collega Wessel die net zijn partner verloor. Of neem je iets mee uit de winkel voor buurvrouw Froukje. Je past vast wel eens op je buurmeisje of je kleinzoon als de ouders ergens heen moeten. En ook is er vast wel een buurman die de oude Auke een keer helpt met het omspitten van een klein stukje tuin. Ook kun je iemand met een rollator helpen met oversteken; of je kennis Klaas te eten vragen die onlangs zijn vrouw verloor. Of je bood je Syrische buurvrouw vertaalhulp bij het invullen van een formulier. Ook maak je vast wel vaker een praatje met een leerling met een ouder, die regelmatig dronken is. 

Mantelzorg: meer dan gewoon ondersteunen

Het omzien naar elkaar kan ook een groter beroep op je doen. Een keertje bijspringen verandert langzaam in er regelmatig en langdurig onbetaald voor iemand zijn. Je haalt wekelijks de boodschappen voor je moeder en kookt regelmatig voor haar. Je brengt iedere ochtend je gehandicapte dochter naar de dagbesteding, en haalt haar in de namiddag weer op. Je regelt de financiën van je demente vader. Je helpt je depressieve echtgenoot of kind bij het omgaan met de dagelijkse hobbels in hun donkere leven. Je onderhoudt het contact met een hulpverlener als iemand zorg nodig heeft en die hulp zelf niet meer kan, wil, of durft te vragen. Je houdt bijvoorbeeld je verwarde buurman in de gaten houden als je ’s nachts wakker wordt van het lawaai naast je. Je helpt je alleenwonende vriendin met kanker in de huishouding. Je volwassen verstandelijk beperkte en autistische zoon blijft bij je wonen, zodat hij in zijn vertrouwde omgeving kan blijven. Je helpt je bedlegerige echtgenoot met verschonen, wassen, aankleden, eten, medicatie innemen, katheter legen en vervangen. Je kunt zelf vast veel andere voorbeelden noemen die hier onbenoemd blijven. Mantelzorger worden gaat meestal vanzelf en sluipenderwijs.  Dan kan het zomaar gebeuren dat je dagelijks al lang zeer intensief meer dan gewone zorg biedt voordat je in de gaten hebt dat er meer gevraagd wordt dan je aan kunt. Of er gebeurt iets waardoor je opeens veel extra zorg tegelijkertijd moet gaan bieden en regelen en anderen in je omgeving tegen je zeggen: ”Je bent mantelzorger”.  Iemand kiest er niet altijd voor om mantelzorger te zijn. Het overkomt je vaak [9].   

Is mantelzorg een probleem?

Het gewone omzien naar elkaar is in de praktijk niet eenvoudig te onderscheiden van ‘mantelzorg’, zoals beleidsmensen en onderzoekers dat in hun stukken bedoelen. Immers, wanneer is elkaar helpen zo ‘meer dan gewoon’ dat we het mantelzorg mogen noemen? Volgens mij moeten we niet gaan proberen om mantelzorg in een afvinkbaar hokje te plaatsen voordat we ondersteuningsvragen serieus nemen en extra of vervangende professionele steun gaan regelen. Mensen moeten de ruimte voelen om zorg te vragen wanneer zij dat nodig hebben. En dat is nodig wanneer meer zorg van ons gevraagd wordt dan we kunnen dragen. Dat is ook nodig als we ‘meer dan gewone zorg’ niet vrijwillig willen bieden. Dat is bovendien nodig wanneer we ons zorgen maken over anderen, en denken dat we zelf niet kunnen helpen. Of wanneer er onvoldoende professionele zorg om ons heen is, en we denken dat we anderen niet met onze onbeantwoorde zorgvragen kunnen lastig vallen. Dan is er een probleem. 

Door openlijk te praten over problemen die mensen ervaren met de zorg om hen heen ontdekken we vast eerder dat iemand in onze omgeving misschien even extra hulp nodig heeft. We gaan het dan vast ook eerder zien als er ergens te weinig professionele hulpverlening is. Ook snappen we dan waarschijnlijk beter dat het spontane gewone helpen onze familie, buren, kennissen, vrienden, werknemers en collega’s langer op de been houdt. We durven daardoor zelf dan misschien ook gemakkelijker een keer iemand te vragen om ons te helpen. Om te voorkomen dat mensen omvallen en de professionele zorg overbelast wordt is extra aandacht voor mantelzorg nodig. 

Steun aan mantelzorgers in Smallingerland

Alle gemeenten moeten hun inwoners helpen om de zorg te regelen die nodig is voor degene die door de mantelzorger wordt geholpen. Zorg wordt op verschillende manieren geregeld. Het kan gaan om ondersteuning en verzorging vanuit de Wmo, de Jeugdzorg en de Wet langdurige zorg. Daarnaast is er de zorg die beschikbaar is via je eigen zorgverzekering. Dit stukje tekst laat meteen zien dat de financiering en toegang voor zorg in ons land op verschillende manieren is geregeld. In onze gemeente kunnen inwoners en hun mantelzorgers met zorgvragen terecht bij Carins. De overheid heeft ook een website gemaakt die ons kan helpen om de zorg te regelen: https:///www.regelhulp.nl. Die website is vooral handig om te bekijken als je al goed weet wat je nodig hebt.

En wie helpt dan de mantelzorger? Mantelzorgers gaan vaak naar de huisarts als er thuis extra zorg geregeld moet worden. Wanneer je na ontslag vanuit Nij Smellinghe of het MCL thuis nog zorg nodig hebt, dan kun je een beroep doen op het transferbureau die vanuit het ziekenhuis de benodigde zorg kan regelen. Het is alleen niet vanzelfsprekend dat de afdeling waar je ligt, of waar je echtgenoot ligt, dit uit eigen initiatief met je bespreekt. Dus vraag vooral zelf wat er thuis nodig is en geregeld kan worden. Kan je echtgenoot bijvoorbeeld dan al zelf de trap op? Is er incontinentiemateriaal nodig?  Je kunt ook vaak de ziektekostenverzekering met vragen bellen. De Friesland Zorgverzekeraar biedt bijvoorbeeld gratis wachtlijstbemiddeling en advies van een welzijnscoach. Bovendien is er betaalde regelhulp voor mantelzorgers beschikbaar, zoals de mantelzorgmakelaars. Het klinkt erg aantrekkelijk om in te gaan op internet-aanbod als de extra zorg je boven je hoofd aan het groeien is. Maar pas op de rekening! Die wordt niet vanzelfsprekend door de zorgverzekering vergoed.  

Mantelzorgers moeten bij hun gemeente terecht kunnen voor ondersteuning.  Wat de gemeente speciaal voor de mantelzorgers doet en hoe de gemeente dat doet mag de gemeente zelf bepalen.  Toen ik begin dit jaar (2023) in de zoekfunctie op de website van onze gemeente ‘mantelzorg’ typte las ik dat mantelzorgers werden uitgenodigd om zich bij de gemeente te melden. Daar stond ook dat de gemeente mantelzorgers als ‘mantelzorgcompliment’ gratis een pas voor MeiJo aanbiedt. MeiJo is van de Kwadrantgroep. Bij MeiJo kun je terecht voor allerlei ondersteunende diensten. Denk aan advies, tuinhulp, pedicure of kapper aan huis. Ook vind je er georganiseerde activiteiten, zoals een avondje uit. Pashouders krijgen korting. De MeiJo consulent biedt gratis advies als je het gevoel hebt dat je voor je zorgvragen van het kastje naar de muur gestuurd wordt. Daarnaast was er op 10 november de jaarlijkse ‘dag van de mantelzorg’. Deze dag organiseerde de gemeente samen met MeiJo, de M.O.S. en Carins in De Lawei. Er was een informatiemarkt en mantelzorgers konden meedoen met ontspannende activiteiten. 

Eén herkenbare plek: de M.O.S. -mantelzorgondersteuning [10]

Mantelzorgers kunnen in Smallingerland op verschillende plekken terecht voor ondersteuning. Maar aanbieders presenteren hun eigen losse stukje en men kent elkaars stukjes onvoldoende. Het is ook niet zeker dat die stukjes samen de zorgpuzzel voor mantelzorgers compleet maken. Het regelen van de benodigde zorg is soms ook lastig. Er zijn zoveel verschillende regelingen en er zijn op internet zoveel verschillende plekken waar je voor vergelijkbare oplossingen aan kunt kloppen dat het niet gek is dat je door de bomen het bos niet meer ziet, ervaarde ik zelf.  Bij wie kun je in welke situatie in deze gemeente met jouw verzekering het best terecht met je vragen? 

Om beter zicht te krijgen op wat mantelzorgers nodig hebben en hoe die ondersteuning geboden zou moeten worden voerde de M.O.S. het afgelopen jaar een intensieve verkenning uit.  Zij spraken o.a. met jonge en werkende mantelzorgers, met volwassen kinderen als mantelzorgers en partners als mantelzorgers. Die gesprekken leverden samengevat het volgende op:

• Het is voor mantelzorgers belangrijk dat zij zich serieus genomen voelen, en dat de ondersteuning aansluit bij de behoeften in de zorgsituatie, maatwerk dus; 
• Er moet ook aandacht zijn voor de jonge mantelzorgers;
• Een deel van de mantelzorgers vindt het fijn om andere mantelzorgers te ontmoeten;
• Er is behoefte aan meer verbinding tussen degene die zorg nodig heeft, de mantelzorger en de beschikbare professionele ondersteuning; 
• Er kan winst behaald worden wanneer zorgaanbieders elkaars aanbod beter kennen en beter gaan samenwerken;
• Er is behoefte aan één duidelijk herkenbare toegankelijke plek waar mantelzorgers, jong en oud, met hun vragen en zorgen terecht kunnen. Op deze plek moet informatie over alle losse stukjes van het zorgaanbod verzameld en geordend worden, zodat deze kennis voor de burger en professionals beter toegankelijk is. Ook moet dit punt knelpunten in de ondersteuning van mantelzorgers signaleren en aankaarten.

De M.O.S. kreeg van de gemeente de opdracht om het aanbod voor mantelzorgers te coördineren.  Vanaf 1 februari 2024 kunnen mantelzorgers uit Smallingerland naar de M.O.S. voor informatie en advies over zorg. De M.O.S. heeft al een website M.O.S.Wegwijzers. Is de website M.O.S.-wegwijzers voldoende bekend en herkenbaar als die éne toegankelijke en herkenbare plek voor mantelzorgers? En weten mantelzorgers de ondersteuning via het inlooppunt ‘De Buren’, vroeger @Holdert, te vinden? Dat aanbod moet voor mantelzorgers beter herkenbaar worden. 

Daarnaast stelt de M.O.S. begin volgend jaar ook een aandachtsfunctionaris mantelzorg aan.  Deze persoon moet er voor zorgen dat knelpunten voor mantelzorgers verminderen. Denk aan heldere informatie over de mogelijkheden, beschikbaar voor zowel professionals als mantelzorgers, signaleren van en inspelen op behoeften van specifieke groepen. Ook zal de aandachtsfunctionaris samenwerking tussen zorgorganisaties stimuleren.

De verwachting is niet dat met deze inspanningen alle problemen kunnen worden opgelost. Wel is het zaak om er zo goed mogelijk achter te komen wat goed gaat, wie bereikt wordt, en waar nog knelpunten blijven liggen. Daarom heeft de M.O.S. een klankbordgroep ‘Mantelzorg’ waarmee zij regelmatig overlegt. De M.O.S. zal daarnaast regelmatig met de gemeente bespreken wat zij bij het ondersteunen van mantelzorgers tegenkomt. 

[1] PvdA Smallingerland (2021). Programma 2022-2026, p.11
[2] Planbureau Fryslân (2022). Steeds minder mantelzorgers beschikbaar in Fryslân
Planbureau Fryslân (2022). De inclusieve samenleving. (p.6)
Planbureau Fryslân (2023). Daling mantelzorgers, in: Meedoen en vertrouwen van inwoners van Fryslân.
[3] Planbureau Fryslân (2022). Steeds minder mantelzorgers beschikbaar in Fryslân
[4] Planbureau Fryslân (2023). Meedoen en vertrouwen van inwoners van Fryslân
[5] MantelzorgNL, 2019
[6] Sociaal Cultureel Planbureau, 2022. Kerncijfers jonge mantelzorgers in Nederland (16 – 24 jaar)
[7] De aantallen over mantelzorgers verschillen. Dat komt door wie de onderzoekers als mantelzorger meetellen en hoe ze de mantelzorgers tellen. Daarom verschillen ook de cijfers van het Sociaal Cultureel Planbureau en Planbureau Fryslân.
[8] Planbureau Fryslân (2023). Meedoen en vertrouwen van inwoners van Fryslân
[9] Planbureau Fryslân (2022). Je kiest er niet voor. Het overkomt je… Gesprekken met mantelzorgers.
Planbureau Fryslân (2020). Wat hebben thuiswonende senioren nodig. (p.18)
[10] Persoonlijke communicatie met Gemeente Smallingerland en M.O.S.